& Προεμφυτευτικός γενετικός έλεγχος (PGS)
Προεμφυτευτική Γενετική Διάγνωση - PGD
Η Προεμφυτευτική γενετική διάγνωση (Preimplantation Genetic Diagnosis - PGD) είναι διαδικασία που πραγματώνεται στο εργαστήριο για τον εντοπισμό και την διάγνωση γενετικά πασχόντων εμβρύων από ασθένειες γονιδιακού τύπου ή χρωμοσωμικές ανωμαλίες, ώστε να αποφευχθεί η κληρονομική μετάδοση στο έμβρυο κατά την εξωσωματική γονιμοποίηση.
Η διάγνωση PGD είναι πολύτιμη σε ζευγάρια που οι ίδιοι πάσχουν ή είναι φορείς κάποιας κληρονομικής νόσου ή έχουν ήδη απογόνους ή κυήσεις εμβρύων με χρωμοσωμική διαταραχή ή άλλες σπάνιες γενετικές παθήσεις και δεν θέλουν να τις κληροδοτήσουν στο παιδί τους.
Οι τεχνικές προεμφυτευτικής διάγνωσης (PGD) εφαρμόζονται για παράδειγμα, σε ζευγάρι όπου και οι δύο γονείς είναι φορείς μεσογειακής αναιμίας, ώστε να εντοπιστούν τα πάσχοντα έμβρυα πριν την εμβρυομεταφορά.
Ειδική περίπτωση είναι η χρήση του PGD ώστε να επιλεχθεί έμβρυο ως συμβατός δότης μυελού οστών για παιδί της οικογένειας που πάσχει και χρειάζεται υγιή βλαστικά κύτταρα.
H γενετική νόσος έχει διάφορες μορφές και μπορεί να είναι:
- Μονογονιδιακή: ασθένεια που οφείλεται σε ένα μόνο δυσλειτουργικό γονίδιο, όπως η μεσογειακή αναιμία, η δρεπανοκυτταρική αναιμία, η κυστική ίνωση και η χορεία του Huntington.
- Πολυγονιδιακή: ασθένεια που οφείλεται σε δυσλειτουργία μιας ομάδας γονιδίων.
- Χρωμοσωμική ανωμαλία: ασθένεια που οφείλεται σε δομικές αλλοιώσεις ή αριθμητικές αλλαγές των χρωμοσωμάτων των γονέων. Σε έλλειψη ή περίσσεια συγκεκριμένου χρωμοσώματος ή σε βλάβη στη δομή του.
- Αριθμητικές χρωμοσωμικές ανωμαλίες είναι οι τρισωμίες (όπως την τρισωμία 21 που προκαλεί το σύνδρομο Down) και οι μονοσωμίες (όπως η μονοσωμία του φυλετικού χρωμοσώματος Χ που προκαλεί το σύνδρομο Turner). 23 χρωμοσώματα είναι το φυσιολογικό για τον κάθε γονέα και σύνολο 46 μετά την ένωση σπερματοζωαρίου – ωαρίου. Δομικές χρωμοσωμικές ανωμαλίες είναι οι ελλείψεις, οι διπλασιασμοί, οι μετατοπίσεις και οι αναστροφές τμημάτων από χρωμοσώματα.
Ο κατάλογος των νοσημάτων (Μυοτονική Δυστροφία, Αιμορροφιλία, Νόσο Duchenne, Νόσος του Wilson, Spinal Muscular Atrophy, Fragile X, Robertsonian ή Reciprocal κ.α) που ελέγχεται με την ταχεία ανάπτυξη της τεχνολογίας αυξάνεται διαρκώς, παρέχοντας στα ζευγάρια μέσω της εξωσωματικής γονιμοποίησης τη δυνατότητα της έγκαιρης εξάλειψης ασθενειών με γενετικό υπόβαθρο.
Προεμφυτευτικός Γενετικός Έλεγχος ή Screening - PGS
Είναι απαραίτητο να ξεχωρίσουμε την προεμφυτευτική διάγνωση (PGD) από τον προεμφυτευτικό έλεγχο ή screening (PGS).
Οι τεχνικές της προεμφυτευτικής γενετικής διάγνωσης αφορούν συνήθως γόνιμα ζευγάρια που δεν έχουν προβλήματα υπογονιμότητας, αλλά έχουν κληρονομικές παθήσεις ή είναι φορείς γενετικών νόσων και δεν θέλουν να κληροδοτήσουν τα ελαττωματικά γονίδια στο παιδί τους. Οπότε επιλέγοντας την μέθοδο της εξωσωματικής γονιμοποίησης σε συνδυασμό με την PGD, μειώνουν τον κίνδυνο να αποκτήσουν παιδί με σοβαρή ασθένεια που μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε πρόωρο θάνατο.
Ο προεμφυτευτικός γενετικός έλεγχος ή γενετικό screening (PGS) απευθύνεται σε υπογόνιμα ζευγάρια που ήδη ακολουθούν τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και εφαρμόζεται όταν:
- Η γυναίκα είναι προχωρημένης αναπαραγωγικής ηλικίας γιατί αυξάνονται οι πιθανότητες να έχει περισσότερα ωάρια με χρωμοσωμικές ανωμαλίες. Ο έλεγχος των εμβρύων πριν την εμβρυομεταφορά μας δίνει την δυνατότητα για μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχημένης εμφύτευσης ή ακόμα και την αποτροπή της αν δεν υπάρχει κανένα φυσιολογικό έμβρυο που μπορεί να οδηγήσει σε υγιής κύηση, προλαμβάνοντας την ψυχολογική επιβάρυνση από μια αναγκαστική διακοπή εγκυμοσύνης.
- Η εμφύτευση του ωαρίου είναι αναποτελεσματική μετά από επανειλημμένες προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης ή επαναλαμβανόμενες αποβολές και δεν έχει εντοπιστεί το ακριβές αίτιο της αποτυχίας. Πολλές φορές κάποιος από το ζευγάρι μπορεί να φέρει κάποια χρωμοσωμική ανωμαλία που ενώ δεν εκφράζεται στους ίδιους, να επηρεάσει αρνητικά τη φυσιολογική ανάπτυξη του εμβρύου και να προκαλεί αποβολή.
- Θέλουμε να αποτρέψουμε πολύδυμη κύηση, μειώνοντας τον αριθμό των πιο υγιών γενετικά εμβρύων που μεταφέρουμε στη μήτρα ακόμα και σε μόνο ένα έμβρυο.
Διαδικασία Προεμφυτευτικής Διάγνωσης/Προεμφυτευτικού Ελέγχου
Αναγκαία συνθήκη για την προεμφυτευτική διάγνωση είναι η εξωσωματική γονιμοποίηση. Κατόπιν συμβουλευτικής μεταξύ ζευγαριού, θεράποντα γυναικολόγου και γενετιστή για την ιδανική μέθοδο που ενδείκνυται να ακολουθηθεί στην συγκεκριμένη περίπτωση, θα ξεκινήσουν οι απαραίτητες τεχνικές διεργασίες.
Πραγματοποιείται διέγερση των ωοθηκών με φαρμακευτική αγωγή και ωοληψία από τον ειδικό γυναικολόγο όπως στην συνηθισμένη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Τα ωάρια γονιμοποιούνται τεχνητά με ένα και μόνο σπερματοζωάριο (ICSI) και τα παραγόμενα έμβρυα καλλιεργούνται μέχρι το στάδιο των 8 κυττάρων (3η ημέρα μετά την ωοληψία).
Με προτιμότερη, σύμφωνα με τις επιστημονικές έρευνες, ως ιδανική την 5η ημέρα μετά την ωοληψία (που τα έμβρυα βρίσκονται στο στάδιο της βλαστοκύστης), λαμβάνονται κύτταρα των εμβρύων για βιοψία ώστε να υποβληθούν σε γενετική ανάλυση από ειδικό εμβρυολόγο στο εργαστήριο γενετικής.
Αφού εξεταστούν αν είναι εφικτό εντός 24ώρου και διαγνωστούν τυχόν χρωμοσωμικές ανωμαλίες, τρισωμίες, μονογονιδιακά νοσήματα και ελαττωματικά γονίδια, ακολουθεί την 6η ημέρα μετά την ωοληψία η εμβρυομεταφορά των επιλεγμένων υγιών-φυσιολογικών εμβρύων στην μήτρα.
Αν απαιτείται περαιτέρω γενετική ανάλυση και χρόνος, τα έμβρυα καταψύχονται ως ότου ολοκληρωθεί ο εργαστηριακός έλεγχος και τα υγιή έμβρυα αποψύχονται και εμφυτεύονται σε επόμενο κύκλο.
Η βιοψία των εμβρύων μπορεί να γίνει και την 3η ημέρα μετά την ωοληψία (όταν τα έμβρυα βρίσκονται στο στάδιο των 6-8 κυττάρων), αλλά ενώ έτσι παρέχεται το πλεονέκτημα του χρόνου για την γενετική ανάλυση, αυξάνεται η πιθανότητα αποτυχίας εξαγωγής ορθού αποτελέσματος.
Αυτό συμβαίνει επειδή ο έλεγχος την 3η ημέρα γίνεται σε 1-2 κύτταρα του εμβρύου ενώ στην βιοψία βλαστοκύστης την 5η ημέρα, η λήψη των κυττάρων που εξετάζονται είναι έως και 10.
Τεχνικές & μέθοδοι γενετικής αξιολόγησης
Δύο είναι οι μέθοδοι που συνήθως ακολουθεί ο γενετικός έλεγχος. Η PCR (Αλυσιδωτή αντίδραση Πολυμεράσης) για την ανίχνευση των μονογονιδιακών ασθενειών και η FISH (Φθορίζων in situ υβριδισμός) για τον χρωμοσωμικό έλεγχο ανωμαλιών.
- PCR: Στην PCR το γονίδιο που θέλουμε να εξετάσουμε απομονώνεται από τον γενετιστή εμβρυολόγο και αντιγράφεται σε πολλαπλά αντίγραφα ώστε να ενισχυθεί η παρουσία του και να γίνει η διάγνωση στις μικρές αυτές ποσότητες DNA. Η εξέταση αφορά την αξιολόγηση ως προς συγκεκριμένη νόσο.
- FISH: Στην FISH γίνεται καταμέτρηση των χρωμοσωμάτων για ανίχνευση σχετικών συνδρόμων, εντοπισμός δομικών μετατοπίσεων καθώς και δυνατότητα επιλογής φύλου θηλυκών εμβρύων για X-φυλοσύνδετες παθήσεις. Το μειονέκτημά της είναι ότι εντοπίζονται μόνο 9 χρωμοσώματα (13, 15, 16, 17, 18, 21, 22, X, Y), τα οποία είναι κυρίαρχη αιτία για αποβολές.
- Array-CGH: Η πλέον όμως σύγχρονη τεχνική a-CGH συνδυασμένη με την βιοψία στο στάδιο της βλαστοκύστης, προσφέρει πλήθος πληροφοριών για το DNA του αναλυόμενου εμβρύου κι ελαχιστοποιεί σε αξιοσημείωτο βαθμό τα ποσοστά λανθασμένων διαγνώσεων ενώ παράλληλα μεγιστοποιεί τα ποσοστά επιτυχημένης κύησης.
Το μεγάλο πλεονέκτημα αυτής της μεθόδου είναι ο έλεγχος όλου του γενετικού υλικού του εμβρύου για χρωμοσωμικές ανωμαλίες, δηλαδή και των 23 ζεύγων των χρωμοσωμάτων (κάθε ζεύγος αποτελείται από ένα χρωμόσωμα της μητέρας κι ένα του πατέρα) και όχι μόνο των 9 της μεθόδου FISH. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τον πλήρη έλεγχο των βλαβών που μπορεί να προκαλέσουν αποβολή ή να οδηγήσουν σε αποτυχημένες προσπάθειες κύησης.
Αντικαθιστά τον προγεννητικό έλεγχο κατά την εγκυμοσύνη;
Παρόλο που οι τεχνικές αυτές είναι ασφαλείς διαδικασίες και έχουν μικρές πιθανότητες λανθασμένων διαγνώσεων, πάντα συνιστούμε και την κλασική μέθοδο του προγεννητικού ελέγχου κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης για εξασφάλιση της υγείας του εμβρύου σας.
Επειδή αυτές οι τεχνικές της προεμφυτευτικής διάγνωσης και του προεμφυτευτικού ελέγχου δεν αποτελούν ρουτίνα, η επιλογή έμπειρου εξειδικευμένου στην εξωσωματική γονιμοποίηση γυναικολόγου με αξιόπιστους συνεργάτες (εμβρυολόγους, γενετιστές, επιστημονικό προσωπικό) και σύγχρονο τεχνολογικό ιατρικό εξοπλισμό, αποτελεί μείζον θέμα και χρήζει ιδιαίτερης προσοχής από το ζευγάρι για την επιτυχία της προσπάθειάς τους.